گرمازدگی؛ خطری جدی‌تر از آنچه تصور می‌کنید

با فرارسیدن فصل گرما و افزایش تدریجی دما، بسیاری از ما خود را برای گذراندن روزهای آفتابی و لذت بردن از فعالیت‌های بیرون از خانه آماده می‌کنیم. اما در کنار تمام لذت‌های گرما، یک خطر جدی نیز همواره در کمین است: گرمازدگی. این عارضه که ناشی از ناتوانی بدن در تنظیم دمای داخلی است، می‌تواند بسیار خطرناک بوده و در صورت عدم توجه و درمان به موقع، عواقب جبران‌ناپذیری همچون کما و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.

بسیاری از افراد از شدت خطر گرمازدگی آگاه نیستند و علائم اولیه آن را جدی نمی‌گیرند. به همین دلیل، آگاهی از مراحل، علائم و نحوه برخورد با فرد گرمازده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دکتر سعید مهرسروش، کارشناس اورژانس و معاون آموزشی و پژوهشی اورژانس تهران، در این خصوص هشدارهای مهمی را ارائه داده‌اند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

از خستگی گرمایی تا گرمازدگی

بدن انسان در مواجهه با دمای بالای محیط، مکانیسم‌های دفاعی متعددی را برای حفظ دمای ثابت خود فعال می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها تعریق است. در شرایطی که فرد برای مدت طولانی در معرض گرمای شدید قرار می‌گیرد، بدن به طور مداوم عرق می‌کند تا از افزایش دمای داخلی جلوگیری کند. این وضعیت که به خستگی گرمایی معروف است، یک مرحله هشدار محسوب می‌شود.

اما اگر این تعریق متوقف شود و دمای مرکزی بدن از مرز خطرناک ۴۰ درجه سانتیگراد عبور کند، فرد وارد مرحله گرمازدگی شده است. این وضعیت یک اورژانس پزشکی تلقی شده و نیازمند مداخلات فوری و تخصصی است.

علائم هشدار دهنده گرمازدگی را بشناسید

تشخیص زودهنگام علائم گرمازدگی می‌تواند نقش حیاتی در نجات جان فرد داشته باشد. این علائم می‌توانند به سرعت ظاهر شده و شدت یابند. مهم‌ترین علائم گرمازدگی عبارتند از:

• سردرد شدید: یک سردرد ناگهانی و طاقت‌فرسا می‌تواند از نشانه‌های اولیه گرمازدگی باشد.
• سرگیجه: احساس عدم تعادل و گیجی نیز از علائم شایع است.
• حالت تهوع: احساس ناخوشایند در معده که ممکن است با استفراغ همراه باشد.
• ضعف و بی‌حالی شدید: احساس خستگی مفرط و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره.
• تعریق بیش از حد نرمال یا متوقف شدن تعریق: در مراحل اولیه، فرد ممکن است به شدت عرق کند، اما با پیشرفت گرمازدگی، تعریق ممکن است متوقف شود و پوست خشک و داغ شود.
• تپش قلب سریع: افزایش غیرطبیعی ضربان قلب.
• تنفس سریع و کوتاه: تنفس سطحی و با سرعت بالا.
• گرفتگی عضلانی: اسپاسم‌های دردناک در عضلات، به ویژه عضلات پا.
• خشکی و داغی پوست: پوست ممکن است به لمس داغ و خشک به نظر برسد.

در صورت عدم درمان به موقع، وضعیت فرد گرمازده می‌تواند به سرعت وخیم‌تر شود و علائم خطرناک‌تری نظیر کاهش قدرت بلع و قورت دادن، کاهش سطح هوشیاری، تشنج و در نهایت، مرگ نیز ممکن است رخ دهد.

در مواجهه با فرد گرمازده، چه اقداماتی باید انجام دهیم؟

هنگامی که با فردی مواجه می‌شوید که علائم گرمازدگی را نشان می‌دهد، زمان از اهمیت بالایی برخوردار است. اقدامات فوری و صحیح می‌تواند زندگی او را نجات دهد:

1. تماس فوری با اورژانس 115: اولین و مهم‌ترین اقدام، تماس با نیروهای امدادی و درخواست کمک پزشکی است.
2. انتقال فرد به سایه: تا رسیدن اورژانس، فرد گرمازده را به یک مکان خنک و سایه‌دار منتقل کنید.
3. خنک کردن بدن:
   • اسپری آب خنک: آب با دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتیگراد را به آرامی روی بدن بیمار اسپری کنید.
   • باد زدن: به طور مداوم فرد را باد بزنید تا تبخیر آب از سطح پوست به خنک شدن بدن کمک کند.
   • کمپرس سرد: در صورت امکان، پارچه‌های خنک و مرطوب را روی نقاطی مانند پیشانی، گردن، زیر بغل و کشاله ران قرار دهید.
4. اجتناب از پاشیدن آب سرد: از پاشیدن ناگهانی آب بسیار سرد روی بدن فرد گرمازده خودداری کنید، زیرا این کار می‌تواند باعث شوک حرارتی شود.
5. دادن مایعات (در صورت هوشیاری): اگر بیمار هنوز هوشیار است و قدرت قورت دادن مایعات را دارد، به او آب خنک یا محلول‌های الکترولیتی (مانند ORS) به آرامی بخورانید. از دادن نوشیدنی‌های شیرین یا حاوی کافئین خودداری کنید.

پیشگیری، بهترین راه مقابله با گرمازدگی

همواره پیشگیری بهتر از درمان است. با رعایت چند نکته ساده می‌توان خطر ابتلا به گرمازدگی را به حداقل رساند:

• نوشیدن آب کافی: در طول روز و به خصوص در هوای گرم، به طور منظم آب بنوشید و منتظر احساس تشنگی نمانید.
• پوشیدن لباس‌های مناسب: از لباس‌های نخی، گشاد و رنگ روشن استفاده کنید تا تبادل هوا به خوبی صورت بگیرد و گرما جذب نشود.
• اجتناب از فعالیت شدید در ساعات اوج گرما: سعی کنید فعالیت‌های سنگین بدنی را به ساعات خنک‌تر روز موکول کنید.
• استفاده از کرم ضد آفتاب و عینک آفتابی: از پوست و چشمان خود در برابر اشعه مضر خورشید محافظت کنید.
• تهویه مناسب محیط: در منزل و محل کار از وسایل تهویه مطبوع یا جریان هوای مناسب استفاده کنید.
• استراحت در مکان‌های خنک: در صورت قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گرما، به طور منظم در مکان‌های خنک استراحت کنید.
• مراقب گروه‌های آسیب‌پذیر باشید: کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های مزمن بیشتر در معرض خطر گرمازدگی هستند. مراقبت ویژه‌ای از این افراد به عمل آورید.

سخن پایانی

گرمازدگی یک وضعیت اورژانسی و بالقوه مرگبار است که می‌تواند در اثر بی‌توجهی و عدم آگاهی رخ دهد. با شناخت علائم هشدار دهنده، اقدامات صحیح در مواجهه با فرد گرمازده و مهم‌تر از همه، رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توان از بروز این خطر جدی جلوگیری کرده و از گرمای تابستان به سلامت لذت برد. همواره به یاد داشته باشید که سلامت خود و اطرافیانتان در اولویت قرار دارد و نباید علائم گرمازدگی را هرگز دست کم بگیرید.